Gdy poprzednim razem pisałem o twórczości Jeana Vigo, pomyślałem, że oprócz „Atalanty” (1934), chciałbym Wam przybliżyć również jego filmy krótkometrażowe. Takowe powstały „aż” trzy, więc całą filmografię tego przedwcześnie zmarłego reżysera, można obejrzeć jednego wieczoru, a cóż jest lepszego na smutne jesienne wieczory, niż odrobina klasyki kinematografii?
Nie chcę się powtarzać, więc jeśli ktoś nie zaznajomił się jeszcze z postacią Vigo, to polecam lekturę wpisu Recenzja filmu „Atalanta” (1934). Nie przedłużając, poniżej znajdziecie trzy krótkie recenzje filmów krótkometrażowych w reżyserii wybitnego Francuza.
A PROPOS NICEI (1930)
Debiut Vigo to niemy dokument przedstawiające urywki „codziennego” życia Nicei, popularnego miejsca wypoczynku na Lazurowym Wybrzeżu. Reżyser zestawił w nim kilka obrazków z życia najniższej warstwy społecznej miasta w kontraście do tego, jak czas spędzają w nim bogacze. Samoloty, samochody, statki, nowoczesna architektura, kasyna, tańce, futra i lubieżność kontra bród, śmieci i bieda. Elitarne sporty, takie jak tenis, żeglowanie czy wyścigi samochodowe kontra rozrywki uliczne w postaci na przykład gry w karty. Pracujący ludzie ubodzy i wypoczywająca burżuazja. Nie da się ukryć, że jest to dość sarkastyczny portret miasta, ukazujący jego prawdziwe oblicze (albo przynajmniej oblicze, które widział Vigo).
Film jest arcydziełem od strony technicznej. Wraz z Borisem Kaufmanem, Vigo w 1930 roku dokonywał rzeczy niemal niemożliwych, a na pewno bardzo awangardowych. Zdjęcia z lotu ptaka, z żabiej i ptasiej perspektywy, różnego rodzaju ruchy kamerą, przyspieszone i zwolnione tempo, niesamowita rytmiczność montażu. Jeśli do tego dodamy, że przedmioty i ludzie w obiektywie są arcyciekawi, to z tego działania wyłania się dzieło unikatowe, które absolutnie trzeba znać.
Całość zamyka się w nieco ponad dwudziestu minutach i nawet jeśli kogoś nie przekonuje warstwa „fabularna”, to zdecydowanie warto zapoznać się z tym tytułem choćby dla samych zdjęć, które są zwyczajnie piękne i bardzo innowacyjne, jak na swoje czasy.
TARIS, ROI DE L’EAU (1931)
W 1931 roku nadeszła pora na kolejny film Vigo. Ponownie jest to dokument, choć tym razem trwający tylko około dziesięć minut. Jego tematem jest Jean Taris, urodzony w 1909 roku francuski pływak, który brał udział Letnich Igrzyskach Olimpijskich w latach 1928, 1932 i 1936. W trakcie tej drugiej imprezy, Tarisowi udało się zdobyć srebrny medal w pływaniu na 400 metrów stylem dowolnym. Co ciekawe, w finale uległ Busterowi Crabbe’owi, który oprócz pływania „uprawiał” również aktorstwo w Hollywood. Różnica w czasie pomiędzy tymi dwoma panami wyniosła – uwaga – 0,1 sekundy! Nawet nie chcę myśleć, jak taka porażka musiała zaboleć – z jednej strony tak blisko, a z drugiej tak daleko.
W Taris, roi de l’eau reżyser (ponownie wraz z Borisem Kaufmanem) opowiada o pływaku i sztuce pływania w ogóle. Nie brzmi specjalnie porywająco i muszę przyznać, że rzeczywiście nie jest to zbyt interesujące, aczkolwiek ponownie mamy tu do czynienia z niezwykłą pracą operatorską. Twórcy zastosowali w tym filmie wiele innowacyjnych technik, z których na pierwszy plan wyłaniają się oczywiście zdjęcia podwodne. Była to swego rodzaju rozgrzewka przed najciekawszą chyba sceną Atalanty (ponownie odsyłam do wspomnianej na początku recenzji). Reasumując – ten dokument o Jeanie Tarisie może w XXI wieku nikogo nie powali na kolana, ale jest tak krótki, że warto go zobaczyć dla samych zdjęć, które są bardzo nietypowe i ten aspekt filmu wyróżnia się do dziś.
PAŁA ZE SPRAWOWANIA (1933)
Ostatni film krótkometrażowy Vigo to rok 1933 i tym razem mamy do czynienia z dziełem fabularnym. Przenosimy się do francuskiej szkoły z internatem, której uczniowie postanawiają zbuntować się przeciwko swoim opresyjnym nauczycielom. Ten bunt prowadzi do rebelii, a ta z kolei – do przejęcia szkoły przez dzieciaki. Reżyser inspiracje dla tej historii czerpał z własnych doświadczeń. Sam bowiem nie wspominał zbyt dobrze swojej nauki w tego typu szkole. W związku z tym, tematyka podatności dzieci na bycie okrutnie traktowanym przez dorosłych jest potraktowana z dużą dozą powagi i współczucia. Cała reszta tego ponad czterdziestominutowego filmu już poważna nie jest, wręcz można powiedzieć, że Pała ze sprawowania jest uroczo pokręcona, zabawna, a momentami nawet dosyć wulgarna.
Nie każdemu taki zestaw cech może odpowiadać, ale tak samo, jak w przypadku A propos i Tarisa, tę pozycję również warto zobaczyć dla samych zdjęć (tak, w wykonaniu Borisa Kaufmana oczywiście). Podczas dziecięcej walki z establishmentem, zobaczymy kilka ujęć, które przeszły do historii kinematografii, jak na przykład kadry ze zwycięskimi chłopcami na dachu czy „uroczysty” przemarsz w zwolnionym tempie pomiędzy opadającym z rozerwanych poduszek puchem.
Ideologiczny przekaz Pały ze sprawowania można odczytywać na symbolicznym poziomie. Mowa oczywiście o przebranej za uczniów i nauczycieli walce klas, którą Vigo poruszył w swoim debiucie i choć zdaję sobie sprawę, że nie każdego może zauroczyć taki lewicujący wydźwięk czy wspomniana wcześniej wulgarność, to nie da się ukryć, że ten utwór ma status kultowego i jeśli przykładowo chcecie obejrzeć wszystkie filmy z listy 1001 filmów, które musisz zobaczyć, to od razu uprzedzam, że Pały ze sprawowania nie ominiecie.
Recenzowanie tak starych filmów nie należy do spraw ani łatwych, ani popularnych. Dlatego w najbliższej przyszłości nie planuję recenzować filmów innych, niż te, które obejrzę w kinie. Niemniej jednak cieszę się, że udało mi się niniejszym zrecenzować całą twórczość Jeana Vigo, którego zaliczam do grona moich ulubionych reżyserów. To taki mały ukłon ode mnie w jego stronę i choć Francuza od bardzo dawna nie ma już na tym świecie, to może chociaż w ten sposób zachęcę jakiegoś czytelnika (albo czytelniczkę) do sięgnięcia po jego dzieła. Bezwzględnie warto.
